قدرت‌های بزرگ جهان در حال ورود به رقابتی تازه برای دستیابی به فناوری رآکتور هسته‌ای فضایی هستند؛ رقابتی که فراتر از عرصه علم و فناوری، ابعاد ژئوپلیتیک، امنیتی و حقوقی نیز یافته است.
مأموریت ناسا برای استقرار رآکتور هسته‌ای در ماه
سازمان فضایی آمریکا (ناسا) اعلام کرده است که تا سال ۲۰۳۰ نخستین رآکتور هسته‌ای ۱۰۰ کیلوواتی را در سطح ماه مستقر خواهد کرد. این طرح بخشی از برنامه کلان واشنگتن برای تضمین استقلال انرژی در زیستگاه‌های فرازمینی و پشتیبانی از مأموریت‌های سرنشین‌دار آرتمیس است. هدف نهایی، ایجاد زیرساخت‌های پایدار برای حضور دائمی انسان در ماه و سپس مریخ عنوان شده است.
کارشناسان این اقدام را گذار آمریکا از مرحله کاوش علمی به مرحله بهره‌برداری اقتصادی از فضا می‌دانند؛ تحولی که یادآور رقابت فضایی دوران جنگ سرد است.
ورود چین و روسیه به رقابت هسته‌ای قمری
در سوی دیگر، چین و روسیه نیز با اعلام برنامه مشترک برای ساخت رآکتور هسته‌ای در قطب جنوب ماه تا میانه دهه ۲۰۳۰، این رقابت را به سطحی تازه ارتقا داده‌اند. موقعیت قطب جنوب ماه به دلیل وجود منابع یخ و نور خورشید دائمی، اهمیت راهبردی دارد و می‌تواند به کانون ژئوپلیتیک جدیدی در فضا بدل شود.
چالش‌های فنی و مهندسی رآکتورهای فضایی
محیط ماه با نوسانات دمایی شدید، تابش‌های بالا و نبود جو، چالش‌های جدی برای طراحی رآکتور ایجاد می‌کند.
- نبود همرفت، استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده متداول را ناممکن می‌سازد.
- کاهش جاذبه و گرد و غبار سطح ماه عملکرد رادیاتورها را مختل می‌کند.
- ایمنی در پرتاب سوخت اورانیومی و جلوگیری از انتشار مواد رادیواکتیو از مهم‌ترین دغدغه‌هاست.
ناسا در طرح جدید خود با همکاری شرکت‌هایی مانند لاکهید مارتین، بوئینگ و وستینگ‌هاوس، رآکتوری با توان ۱۰۰ کیلووات طراحی می‌کند که جهشی بزرگ نسبت به سامانه‌های فعلی محسوب می‌شود.
ابعاد حقوقی و ژئوپلیتیکی رقابت هسته‌ای فضایی
استقرار رآکتور هسته‌ای در ماه تنها یک پروژه علمی نیست، بلکه پیامدهای حقوقی و سیاسی گسترده‌ای دارد. دستورالعمل ناسا پیش‌بینی کرده است که کشور پیشگام می‌تواند محدوده‌ای موسوم به «منطقه منع ورود» تعریف کند؛ اقدامی که هرچند با پیمان فضای ماورای جو ۱۹۶۷ در تعارض مستقیم نیست، اما می‌تواند به ابزاری برای اعمال کنترل عملیاتی بر بخش‌هایی از سطح ماه تبدیل شود.
آینده انرژی هسته‌ای در فضا
کارشناسان معتقدند موفقیت در این پروژه‌ها نیازمند نظام ایمنی چندلایه و مقررات سخت‌گیرانه است. در صورت تحقق، انرژی هسته‌ای می‌تواند مسیرهای تازه‌ای برای استخراج منابع قمری، تولید اکسیژن و سوخت، و استقرار زیستگاه‌های انسانی در مقیاس بزرگ فراهم کند.
به تعبیر تحلیلگران، این تحول همانند گذار تاریخی بشر از روشنایی شمع به شبکه برق است؛ نقطه عطفی که مرز میان حضور موقت و استقرار دائمی در فضا را از میان برمی‌دارد.
جمع‌بندی
رقابت برای ساخت رآکتورهای هسته‌ای فضایی دیگر صرفاً یک پروژه علمی نیست، بلکه به شاخصی از قدرت سیاسی و ظرفیت حکمرانی فناورانه در قرن بیست‌ویکم تبدیل شده است. کشوری که بتواند نخستین رآکتور هسته‌ای را در ماه مستقر کند، نه‌تنها بر آینده انرژی فضایی تسلط خواهد یافت، بلکه نقش تعیین‌کننده‌ای در تدوین قواعد حقوقی و نظم نوین فضا ایفا خواهد کرد.
من فارغ‌التحصیل رشته مهندسی نرم‌افزار هستم و از همان دوران دانشگاه به دنیای تکنولوژی و تحولات آن علاقه‌مند بودم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۶ با نوشتن مقالات تحلیلی درباره هوش مصنوعی و برنامه‌نویسی در یک وبلاگ شخصی آغاز کردم. پس از کسب تجربه، به عنوان نویسنده و تحلیل‌گر با مجلات و وب‌سایت‌های مختلف تکنولوژی همکاری کردم و اکنون به عنوان دبیر سرویس فناوری‌های نوظهور در یک مجله معتبر تکنولوژی فعالیت می‌کنم. تلاش من این است که آخرین پیشرفت‌ها و دستاوردهای این حوزه را به زبانی ساده و کاربردی برای مخاطبان ارائه دهم.
